Hoe kan het CDA haar verloren lammetjes terugwinnen?

Laat ik vooropstellen dat ik als D66′er geen grote fan ben van de denkbeelden van het CDA.


Gezien de recente ontwikkelingen in de formatie, waarin het CDA nu een centrale rol inneemt omdat zij de enige partij is die een “rechtse” coalitie met VVD en PVV mogelijk kan maken, leek het mij interessant eens na te denken over de vraag: “Welk mogelijk kabinet biedt voor het CDA de beste kansen voor electoraal herstel?”

Rechts
Het lijkt erop dat de informele gesprekken voor een “rechts” kabinet tussen VVD, PVV, en CDA inmiddels zijn afgerond.

Ik vermoed dat een rechts kabinet het CDA geen mogelijkheden biedt om de verloren kiezers makkelijk terug te winnen. Het merendeel van de
verloren CDA-stemmers is immers naar de VVD en de PVV overgelopen. Deze kiezers willen nu dat de PVV hun stem “waarmaakt”.

Als een rechtse coalitie maatregelen neemt die onder dit deel van het electoraal populair zijn, zoals bijvoorbeeld het verminderen van de instroom van kansarme immigranten en het verminderen van het budget voor ontwikkelingssamenwerking, zullen de bedoelde kiezers dit eerder zien als een beloning voor hun stem op de VVD of de PVV dan als bewijs dat het CDA kennelijk ook zulke maatregelen nastreeft. Een massale terugstroom van kiezers van de PVV en de VVD naar het CDA is dus niet te verwachten bij een rechts kabinet.

Tegelijkertijd is het zeer wel mogelijk dat het CDA “extra” kiezers verliest, omdat een groot gedeelte van de kiezers die de partij wel trouw zijn gebleven mordicus tegen samenwerking met de PVV is en de partij dus waarschijnlijk de rug toekeert mocht hiertoe besloten worden. Een rechts kabinet is dus waarschijnlijk niet goed voor het CDA.

Midden
Voordat het overleg over een rechts kabinet met VVD en PVV begon, pleitte het CDA bij monde van haar nieuwe fractievoorzitter Maxime Verhagen nog voor een zogenaamd middenkabinet, dwz. een kabinet van VVD, PvdA en CDA. VVD is dan “rechts”, PvdA “links” en CDA “midden”.

Ook deze optie lijkt me voor het CDA-electoraal niet erg gunstig. Er kan hier een paralell getrokken worden met de rol van D66 in het eerste “paarse” kabinet (VVD – PvdA – D66). Deze partij fungeerde in deze coalitie als “bindmiddel” om de twee grootste partijen, VVD en PvdA, bij elkaar te houden. Alhoewel paars D66 in staat stelde om een aantal van haar kernpunten, zoals de koopzondag, legalisering van abortus en (onder voorwaarden) euthanasie, en het homohuwelijk, te realiseren, leidde het gebrek aan (economisch) profiel wel tot een zwaar verlies bij de verkiezingen van 1998. De partij daalde van 24 naar 14 zetels. Hetzelfde lot staat het CDA waarschijnlijk te wachtten als zij nu in een middenkabinet stapt, hoe nobel deze kamikazepoging in naam van het landsbelang ook mag zijn.

Roemer-variant
Een derde optie die soms genoemd wordt is een centrum-links kabinet van PvdA – CDA – SP – GL. Zo een kabinet heeft (uiteraard) de voorkeur van Emile Roemer, de fractievoorzitter van de SP. Deze optie is tot nu toe nog niet serieus onderzocht omdat het zowel de partij met de meeste zetels, als de grootste winnaar van de verkiezingen (resp. VVD en PVV) buitenspel zou zetten. Mochten de gesprekken over een rechts kabinet echter nergens toe leiden, Cohen vervolgens een middencoalitie blijven blokkeren, en Rutte vervolgens toch weigeren om opnieuw te gaan praten over paars-plus (waarover onder het volgende kopje meer), dan is het mogelijk dat deze coalitie alsnog in beeld komt.

Een centrumlinks kabinet met de genoemde partijen biedt het CDA op twee manieren de mogelijkheid om zich te profileren. Allereerst geeft de partij een duidelijk signaal af dat zij geen behoefte heeft aan keihard rechts begrotingsbeleid. (En houdt zij zo het linkerdeel van haar achterban tevreden.) Ten tweede kan de partij tegelijkertijd zich binnen de centrumlinkse coalitie als het meest “rechts” profileren en zo toch proberen om gedurende de regeringsperiode de verloren kiezers terug te winnen. Of dit ook zou lukken is nog maar de vraag; deze zelfde kiezers zullen het CDA immers wel (terecht) verwijten in het meest linkse kabinet in tijden te zijn gestapt terwijl het volk in grote getale voor rechtse partijen heeft gestemd. Deze optie biedt dus geen zekere kansen voor het CDA om zich te herstellen, maar is naar mijn mening waarschijnlijk wel gunstiger voor de partij voor de andere opties.

Paars-plus
De favoriete coalitie-optie van D66, Groen Links en de PvdA is een zogenaamd paars-plus kabinet, bestaande uit VVD, PvdA, D66 en Groen Links. Een formatiepoging hiertoe is onlangs mislukt en daarom voor nu uit beeld, maar als het informele overleg over een rechtse coalitie niet tot het gewenste resultaat leid en Cohen tegelijkertijd een middenkabinet onmogelijk blijft maken, ligt het in de lijn der verwachting dat Rutte opnieuw hiernaar gaat kijken om te voorkomen dat de hierboven beschreven “Roemer-variant” werkelijkheid wordt. Dit laatste is uiteraard een horror-scenario voor de VVD: dat haar leider op het moment dat zij voor het eerst in haar bestaan de grootste partij van Nederland wordt, de formatie zo verkloot dat de VVD zelf niet in de regering komt en de SP, de meest linkse partij van Nederland die net 10 zetels verloren heeft bij de verkiezingen, voor het eerst in haar bestaan wel. Vergeleken hiermee is paars-plus voor Rutte de zevende hemel.

Alhoewel Verhagen tegen de media zei dat hij “niet heel rouwig was om het mislukken van paars-plus”, is dit voor het CDA electoraal gezien duidelijk de beste optie. Een eventueel paars-plus kabinet zal naar alle waarschijnlijkheid geen ultra-strenge maatregelen nemen op het gebied van immigratie en integratie, vanwege de invloed van Groen Links en D66 en, in mindere mate, de PvdA. Het CDA kan zich in de oppositie dan afzetten tegen de “verraderlijke” VVD (die is immers met drie “linkse” partijen in zee gegaan) en zo proberen de verloren kiezers terug te winnen. Omdat de partij niet met de PVV in zee is gegaan, loopt het anti-PVV gedeelte van de huidige achterban niet bij de partij weg. Paars-plus biedt om deze redenen waarschijnlijk dus de beste kans voor het CDA om zich electoraal te herstellen voor de komende verkiezingen.

Conclusie
Van alle besproken opties geeft paars-plus de beste kansen voor het CDA om zich te herstellen onder het electoraat. Rechts is waarschijnlijk de slechtste optie voor het CDA om zich electoraal te herstellen. Aan de ene kant zal een gedeelte van de nog overgebleven achterban zich uit principiële overwegingen afkeren van de partij. Aan de andere kant zullen rechtse kiezers de populaire maatregelen die zo een kabinet zou nemen voornamelijk toeschrijven aan de VVD en de PVV, en zal het CDA hier dus waarschijnlijk niet electoraal voor beloond worden.

De “Roemer-variant” biedt kansen voor het CDA om linksere kiezers aan zich te binden die wat conservatiever zijn ingesteld, maar zal uiteraard niet veel helpen bij het terugwinnen van de rechtse kiezers die zijn overgelopen naar de PVV en de VVD.

Paars-plus biedt uiteindelijk toch de beste kansen voor het CDA. De partij kan zich profileren als rechtser dan het kabinet en zo weer een eigen gezicht krijgen onder het electoraat. Of Verhagen dus echt de waarheid sprak toen hij vorige week verklaarde niet rouwig te zijn over het (voorlopig) mislukken van paars-plus valt dan ook te betwijfelen.